Sprawy spadkowe. Jak sporządzić testament?

Przeczytaj relację z debaty poświęconej sprawom spadkowym, która odbyła się 3 listopada w Oświęcimiu. 

Jeśli chcemy za życia mieć wpływ na to, kto po śmierci przejmie nasz majątek, najlepszym wyjściem jest spisanie testamentu. Jest to zalecane w szczególności wtedy, gdy nie chcemy, by dziedziczono po nas zgodnie z zasadami ustawowymi. Testament jest przydatny także w sytuacji, gdy małżonek już nie żyje, a nie mamy dzieci. Dokument możemy sporządzić w każdej chwili. Ważne tylko, by stosować się do pewnych reguł. Dzięki temu mamy gwarancję, że testament nie zostanie podważony ani uznany za nieważny.

Forma

Testament musimy spisać w całości własnoręcznie. Nie należy sporządzać go na maszynie do pisania czy za pomocą komputera. Nie wystarczy także nasz podpis pod tekstem napisanym ręką innej osoby. Istotne jest opatrzenie dokumentu datą dzienną. To ważne przede wszystkim w przypadku, gdy kiedyś już sporządziliśmy testament lub w przyszłości będziemy chcieli go zmienić.

Szczególną formą testamentu jest tzw. testament alograficzny: spadkodawca ustnie, w obecności dwóch świadków, oświadcza swoją wolę wobec wójta/burmistrza/prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu (gminy) lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Pod oświadczeniem podpisują się świadkowie.

Testament musi być dokumentem samodzielnym, co oznacza, że nie można sporządzić wspólnego testamentu małżeństwa. Każdy z małżonków powinien napisać własny testament. W treści dokumentu nie można zastrzegać żadnych warunków ani terminów – nie da się np. ustanowić spadkobiercą córki, ale tylko „pod warunkiem, że wróci ze Stanów Zjednoczonych, gdzie obecnie mieszka”. Taki testament zostanie uznany za nieważny. Można natomiast umieścić w treści testamentu polecenie, dotyczące np. opieki nad grobem.

Co istotne, testament można sporządzić samodzielnie w domu, bez obecności osób trzecich. Nie potrzebujemy świadków, by dokument był ważny. Aby jednak mieć pewność, że testament będzie pozbawiony błędów formalnych, warto sporządzić go u notariusza. Dzięki temu zyskujemy gwarancję, że testament nie zaginie ani nie zostanie przejęty przez kogoś, komu jego zapisy będą nie na rękę – notariusz zawsze przechowuje jeden egzemplarz.

Zawartość

W testamencie możemy powołać na spadkobiercę jedną lub kilka osób oraz wskazać, do jakiej części spadku powołujemy określoną osobę.

Oto przykładowe zapisy:

• Ja, niżej podpisany Jan Kowalski, urodzony 12 kwietnia 1940 r. w Poznaniu, zam. w Niepołomicach (32-005), ul. Leśna 52, świadomy podejmowanych czynności, oświadczam, że do całości spadku powołuję swoją córkę Marię Nowak, urodzoną 30 grudnia 1969 r. w Poznaniu, zam. w Niepołomicach (32-005), ul. Szkolna 44.
• Ja, niżej podpisany Jan Kowalski, urodzony 12 kwietnia 1940 r. w Poznaniu, zam. w Niepołomicach (32-005), ul. Leśna 52, świadomy podejmowanych czynności, oświadczam, że powołuję do 3/4 spadku swoją córkę Marię Nowak, urodzoną 30 grudnia 1969 r. w Poznaniu, zam. w Niepołomicach (32-005), ul. Szkolna 44, a do 1/4 spadku – swoją siostrzenicę Teresę Wójcik, urodzoną 17 marca 1955 r. w Warszawie, zam. w Niepołomicach (32-005), ul. Wrzosowa 2/5.

Jeśli w testamencie wskażemy, że część spadku chcemy przekazać konkretnej osobie, a nie zaznaczymy woli odnośnie do pozostałego majątku, będzie on dziedziczony na zasadach ogólnych.

Zachowek

Trzeba pamiętać, że nie można ograniczać testamentem prawa do tzw. zachowku, przysługującego osobom pominiętym w dokumencie. Chodzi o członków najbliższej rodziny zmarłego, czyli o jego małżonka, dzieci, wnuki i rodziców. Mają oni prawo zażądać od osób wskazanych w testamencie wypłaty takiej kwoty pieniędzy, która będzie stanowić równowartość należnego zachowku. Wysokość zachowku określona została w prawie spadkowym. Oprócz sytuacji wyjątkowych zachowek to połowa wartości udziału, który przypadałby danej osobie, gdyby dziedziczyła zgodnie z zasadami ustawowymi. Należy także pamiętać, że rodzice zmarłego mają prawo do zachowku tylko wtedy, gdy zmarły nie miał dzieci. Wnuki są zaś uprawnione, jeśli dzieci spadkodawcy nie żyją.

W niektórych przypadkach (chodzi tutaj w szczególności o konflikty w rodzinie) osoba spisująca testament może umieścić zapis o wydziedziczeniu kogoś, kto ustawowo jest uprawniony do dziedziczenia. Warto odpowiednio wyraźnie zaznaczyć to w dokumencie i podać przyczynę swojej decyzji – np. to, że osoba, której zgodnie z prawem przysługuje spadek, nie dopełniała swoich obowiązków wobec nas (przykładowo: nie udzieliła pomocy/opieki w trakcie długotrwałej choroby).

Kto po mnie dziedziczy?

Zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia pierwszeństwo do objęcia spadku mają małżonek i dzieci spadkodawcy. Dzieci otrzymują równe części spadku – przy zastrzeżeniu, że małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4.

• Jeśli małżonek spadkodawcy nie żyje, majątek przypada dzieciom.
• Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, prawo do spadku mają jego małżonek (połowa) i rodzice (po 1/4).
• Jeśli dzieci spadkodawcy nie żyją, prawo do spadku przypada wnukom lub prawnukom.
• Jeśli zmarły nie miał dzieci ani małżonka, spadek przypada rodzicom (po 1/2).
• Jeśli jedno z rodziców nie żyje, majątek spadkodawcy dziedziczy jego rodzeństwo w równych częściach (jeśli brat/siostra nie żyją, dana część przypada ich dzieciom lub wnukom).
• Jeśli zmarły nie miał małżonka, dzieci ani rodzeństwa, a rodzice nie żyją, spadek dziedziczą dziadkowie w równych częściach. Jeśli dziadkowie nie żyją, spadek przypada ich zstępnym.
• Jeśli nie żyje nikt z rodziny spadkodawcy, majątek przechodzi na gminę, którą ostatnio zamieszkiwał zmarły.
• Jeśli nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Posłuchaj audycji

Zobacz prezentację poświęconym sprawom spadkowym i testamentom!