Groźne upadki seniorów. Jak im zapobiegać?
Zobacz relację z debaty o profilaktyce upadków, która odbyła się 5 października w Brzesku.
Mama zawsze była samodzielna. W wieku 75 lat mieszkała jeszcze sama w kawalerce na pierwszym piętrze. Robiła zakupy, przyjmowała gości. Pomagaliśmy jej tylko w sprzątaniu – wspomina Anna, córka pani Franciszki. Niestety zimą 2013 r. podczas wizyty u jednego z synów kobieta poślizgnęła się na schodach. Upadła tak niefortunnie, że złamała nogę. Po wielu tygodniach w szpitalu i miesiącach rehabilitacji zaczęła chodzić. – Mama zamieszkała z nami, bo został w niej jakiś strach. Długo bała się sama wychodzić, unikała nawet spacerów po ogrodzie – relacjonuje Anna. Jak dodaje, pani Franciszka zapewniała, że miejsce złamania już nie boli. – Mimo to wolała siedzieć, cieszyła się, gdy ktoś ją wyręczał, choć kiedyś takie sytuacje ją irytowały – mówi córka.
Podobnie reaguje wielu seniorów. To tzw. zespół poupadkowy: osoba po upadku zaczyna się obawiać – najczęściej niewspółmiernie do sytuacji – że upadek się powtórzy. W efekcie ogranicza swoją mobilność i przestaje być aktywna, przez co spada jej ogólna sprawność. Powstaje błędne koło, bo im mniejsza sprawność, tym większe ryzyko upadku.
Częsty problem
Co trzecia osoba po 65. roku życia upada przynajmniej raz w roku. W grupie seniorów po 80. roku życia upadki raz do roku zdarzają się już co drugiej osobie. Są one główną przyczyną urazów, przez które ludzie starsi trafiają do szpitala aż pięć razy częściej niż z jakiegokolwiek innego powodu. Przyczyny upadków można podzielić na wewnętrzne (wynikające ze stanu zdrowia) i zewnętrzne (wynikające z otoczenia, np. źle dobranych butów). Ryzyko upadków wzrasta z wiekiem. Wpływają na to m.in. problemy z chodzeniem, pojawiające się u wielu seniorów, i zmiana postawy ciała. Ryzyko podwyższają też niektóre choroby i leki.
– Z wiekiem pojawiają się zmiany w obrębie układu kostno-stawowego, narządu słuchu, czucia powierzchownego i głębokiego, wzroku. Aby dostrzec przeszkodę, osoba starsza potrzebuje cztery razy więcej światła niż nastolatek – tłumaczy dr Arkadiusz Wiatr, specjalista chirurgii urazowej i ortopedii.
– Czasem seniorzy nie potrafią ocenić odległości między przeszkodami. Przez to często się potykają – zwraca uwagę Urszula Brania, rehabilitantka.
Wraz z wiekiem pogarsza się ostrość wzroku i maleje zdolność akomodacji oka (możliwość adaptacji oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach). Wzrok seniora gorzej dostosowuje się do ciemności i silnego światła (bywa, że dochodzi do tzw. zjawiska olśnienia). Seniorzy słabiej rozpoznają kontrasty, wielu z nich cierpi na zaćmę, jaskrę i inne choroby oczu. Przez to gorzej oceniają swoje położenie.
Z badań wynika, że najczęstszymi bezpośrednimi przyczynami upadków seniorów są poślizgnięcie się, pośpiech i przyczyny środowiskowe (np. nierówny chodnik). Osoby starsze upadają zazwyczaj podczas chodzenia, wstawania i siadania, prac w ogrodzie i dźwigania. Około 5% upadków zdarza się w trakcie wykonywania czynności potencjalnie niebezpiecznych (np. wchodzenia na drabinę). Co ważne, do upadków dochodzi najczęściej w domu i jego najbliższej okolicy.
Poważne konsekwencje
Większość upadków osób starszych nie ma przykrych konsekwencji. Niestety ok. 10–15% z nich staje się przyczyną większych urazów – ponad połowę stanowią tu złamania. Inne konsekwencje upadków to urazy głowy i obrażenia tkanek miękkich (np. stłuczenia).
Poważnym następstwem upadków seniorów jest złamanie bliższego końca kości udowej. Choć dochodzi do niego w zaledwie 2% przypadków, konsekwencje bywają bardzo przykre. Niemal każde takie złamanie wymaga hospitalizacji, a nawet jedna trzecia pacjentów w podeszłym wieku umiera w ciągu pierwszego roku po urazie. Ponad połowa osób po urazach nie odzyskuje dawnej sprawności.
Bez względu na rodzaj urazu seniorzy, którym zdarzyły się poważniejsze upadki, powinni przejść rehabilitację. – To bardzo ważne, by szybko udać się do fizjoterapeuty. W przeciwnym razie może być konieczna długotrwała rehabilitacja, nie zawsze prowadząca do przywrócenia pełnej sprawności – przestrzega Urszula Brania.
Jej słowa potwierdza przypadek pani Franciszki. Za namową córki seniorka zaczęła korzystać z rehabilitacji. – Pani Ilona, która ćwiczy z mamą, nauczyła ją bezpiecznie zmieniać pozycję ciała, chodzić mimo gorszej sprawności. Co najważniejsze, wyjaśniła jej, jak podnieść się po upadku – wyjaśnia Anna.
Pani Franciszka dała się też namówić na laskę. – Upierała się, że woli balkonik, ale rehabilitantka stanowczo zaprotestowała. Wyjaśniła nam, że dopóki to możliwe, trzeba korzystać z takich pomocy ortopedycznych, które nie ograniczają nadmiernie mobilności. Dlatego najpierw trzeba próbować z laską, a dopiero gdy ta przestanie wystarczać, można sięgać po balkonik – mówi Anna. Dodaje, że każdego dnia zabiera mamę na obowiązkowy 20-minutowy spacer. Trzyma ją pod rękę, aby czuła się pewniej.
Zdaniem lekarzy codzienny ruch ma nieocenione znaczenie w profilaktyce upadków osób starszych. Regularna aktywność ruchowa jest jednym z najważniejszych czynników łagodzących wpływ wieku na organizm. Pozwala dłużej zachować niezależność i sprawność, a im większa sprawność, tym mniejsze ryzyko upadku.
Konsekwencje upadków:
- stłuczenia (zazwyczaj niegroźne),
- złamania (niebezpieczne są zwłaszcza złamania miednicy czy kości udowej),
- pogorszenie jakości życia,
- strach przed kolejnym upadkiem,
- urazowe uszkodzenie mózgu.
Co przyczynia się do upadków seniorów?
- Choroby neurologiczne – np. stan po udarze mózgu, choroba Parkinsona.
- Choroby psychiczne – np. depresja, stany lękowe, otępienie.
- Choroby układu sercowo-naczyniowego – np. choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu.
- Choroby związane z metabolizmem – anemia, cukrzyca (zwłaszcza hipoglikemia).
- Problemy z narządami ruchu – np. choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenia, zniekształcenie stawów.
- Gorsza orientacja przestrzenna.
- Niektóre leki – zwłaszcza psychotropowe.
- Czynniki zewnętrzne – zawijające się dywaniki, złe oświetlenie, zbyt strome schody, śliska podłoga, źle dobrane obuwie itp.
Jak zapobiegać upadkom?
- Kiedy występują zaburzenia równowagi i powtarzające się zawroty głowy, trzeba od razu udać się do lekarza – rodzinnego lub neurologa. Sprawdzi on, czym te dolegliwości są spowodowane, i skieruje na odpowiednie badania.
- Należy usunąć z mieszkania dywaniki, szczególnie miękkie, mające tendencję do zwijania się albo ślizgania.
- Trzeba zadbać o odpowiednie oświetlenie – nie powinno ono razić. Warto punktowo doświetlać miejsca, gdzie szczególnie często przebywamy. W miarę możliwości finansowych nie zaszkodzi pomyśleć o oświetleniu z czujnikiem ruchu – zwłaszcza w miejscach odwiedzanych nocą, takich jak toaleta i korytarz.
- Lepiej usunąć z mieszkania zbędne bibeloty – zwłaszcza te utrudniające dostęp do przedmiotów, po które często sięgamy, np. do telefonu czy pilota od telewizora.
Należy usunąć z podłogi kable – można poprowadzić je np. pod panelami albo wzdłuż ścian. Kable najlepiej przykryć listwą wykończeniową. Warto rozważyć usunięcie progów. - Konieczne jest odpowiednie dobranie obuwia. Kapcie powinny być podbite podeszwą uniemożliwiającą poślizgnięcie się. Należy je zakładać przy każdym wstawaniu – ryzyko przewrócenia się boso czy w samych skarpetkach jest znacznie większe. Trzeba również właściwie dobierać obuwie, w którym wychodzimy na zewnątrz. Powinno być płaskie, wygodne i nieślizgające się.
- Jeżeli w domu znajdują się schody, konieczne jest zamontowanie przy nich poręczy, najlepiej z obu stron.
- Lepiej unikać zginania tułowia – warto zainwestować w chwytak, który ułatwi podnoszenie przedmiotów z podłogi. Kiedy trzeba się schylić, należy robić to powoli, najlepiej w pobliżu solidnego oparcia (np. ściany).
- W miarę możliwości powinno się usunąć wannę i zamontować prysznic ze specjalnym krzesełkiem.
- Dobrym rozwiązaniem są maty antypoślizgowe – warto położyć je na podłodze w łazience i korytarzu (zwłaszcza zimą). Specjalne uchwyty pomagają w wychodzeniu z wanny czy kabiny prysznicowej.
- W przypadku poważniejszych problemów z chodzeniem należy rozważyć zakup laski lub balkoniku.